Η Μαγεία του πλοίου και της θάλασσας στη Μινωική Κρήτη: προκα-ταρκτικές παρατηρήσεις

Christina Papadaki

doi:10.25145/j.fortunat.2020.32.35

Christina Papadaki Hellenic Ministry of Justice - University of the Aegean

DOI: https://doi.org/10.25145/j.fortunat.2020.32.35

Palabras clave: Μινωική Κρήτη, μαγεία, πλοίο, ακρόπρωρο

Resumen

Από το λιτά αποδοσμένο ψάρι στην πρύμνη των κυκλαδίτικων πλοίων ως τις «μπαρόκ» συνθέσεις του 17ου - 18ου αιώνα και τα ξυλόγλυπτα των νεότερων χρόνων, το ακρόπρωρο, συνδέεται, σταθερά μέσα στον χρόνο, με πλήθος μαγικοθρησκευτικών δοξασιών. Στο ίδιο μήκος κύματος, η παρουσία του οφθαλμού στην πλώρη, φαίνεται πως δεν έχει απλώς διακοσμητικό χαρακτήρα, καθώς οι μαγικές και αποτρόπαιες ιδιότητες του ματιού είναι γνωστές. Ζωόμορφα διαμορφωμένες εμβληματικές πλώρες και πρύμνες και γραπτοί οφθαλμοί φαίνεται πως συνδέονται με τις υπερφυσικές και μαγικές ιδιότητες των πλοίων διαχρονικά, απηχώντας δοξασίες και πίστεις που οι απαρχές τους χάνονται στα βάθη της Προϊστορίας και είναι συνυφασμένες με την «εμψύχωση» των πλεούμενων, τα οποία αντιμετωπίζονται ως ζωντανοί οργανισμοί με τη δική τους βιογραφία. Στο άρθρο επιχειρείται η ανίχνευση των παραπάνω παραμέτρων στους πολιτισμούς του Αιγαίου της Εποχής του Χαλκού και προπάντων της Μινωικής Κρήτης.

Citas

ΑΒΡΟΝΙΔΑΚΗ, Χ. - ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, Ε. - ΤΣΟΥΛΗ, Χ. (2016): «Μύθοι της θάλασσας: θεοί, ήρωες, δαίμονες και τέρατα», στο ΛΑΓΟΓΙΑΝΝΗ-ΓΕΩΡΓΑΚΑΡΑΚΟΥ, Μ. (επιμ.), Οδύσσειες, Έκδοση του ΤΑΠΑ, Αθήνα, 61-70.

ΑΛΕΞΙΟΥ, ΣΤ. (1973): «Νέα παράστασις πλοίου επί μινωικής λάρνακος», Πεπραγμένα του Γ Κρητολογικού Συνεδρίου, Ρέθυμνο 19-23 Σεπτεμβρίου 1971, Α΄ Προϊστορικοί και αρχαϊκοί χρόνοι, Αθήνα, 3-12.

ΑΝΤΩΝΑΤΟΣ, Π. (2003): «Το μέλι στο προϊστορικό Αιγαίο: μία συγκριτική διεπιστημονική προσέγγιση», Μεταπτυχιακή Εργασία, Ρέθυμνο.

BARNETT, R. D. (1960): «Egypt’s earliest sailing ships», Antiquity 34: 117-131.

BASCH, L. (1969): «Phoenician oared ships», MarM 55/2: 139-162.

BENT, J. (1966): The Cycladic Aegean Islands, Chicago.

BETTS, J. H. (1971): «Ships on Minoan Seals», in BLACKMAN, D. J. (ed.), Marine Archaeology: Proceedings of the Twenty – Third Symposium of the Carston Research Society held in the University of Bristol, 4-8 of April 1967, London, 325-336.

BOYLE, V. C. (1940): «Boat building on the Euphrates» MarM 26: 216-217.

BRETT, A. B. (1938): «The Aphlaston, symbol of naval victory or supremacy on Greek and Roman coins», in MATTINGLY, H. B. (ed.), Transactions of the International Numismatic Congress, London, June 30 - July 3 1939, London, 23-38.

CASSON, L. (1975): Ships and seamanship on the ancient world, Princeton.

ΔΑΒΑΡΑΣ, Κ. (1984 [1986]): «Μινωικό κηριοφόρο πλοιάριο της Συλλογής Μητσοτάκη», ΑΕ, Αθήνα, 55-95.

DAVIS, N. Ee. (1983): «The iconography of the ship fresco from Thera», in MOON, W. G. (ed.), Ancient Greek Art and Iconography, Wisconsin, 3-14.

DE GRAEVE, M.-C. (1981): The ships of the ancient Near East 2000-500 BC, Leuven.

ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ, Θ. (2011): «Η καθήμενη κρητομυκηναϊκή θεά», Διδακτορική Διατριβή, ΕΚΠΑ, Αθήνα.

ΘΕΜΕΛΗΣ, Π. (2017): «Το ακρόπρωρο από τα προϊστορικά στα αρχαία χρόνια», στο Τέρψις: Studies in Mediterranean Archaeology in honor of Nota Kourou, edited by Vicky VLΑCHΟU and Αnastasia GΑDΟLΟU, Etudes d’ Archèologie 10, Brussels, 447-455.

ΘΕΜΕΛΗΣ, Π. (2018): «Το ελληνικό ακρόπρωρο. Καραβομαραγκοί και ταγιαδόροι», στο ΒΑΛΑΒΑΝΗΣ, Π. - ΣΤΑΘΑΚΗ-ΚΟΥΜΑΡΗ, Ρ. - ΤΣΩΝΟΥ, Χρ. (επιμ.), Πρακτικά του 10ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Ναυτικών Μουσείων, Γαλαξείδι 6-8 Μαΐου 2016, Αθήνα, 65-84.

HORNELL, J. (1938): «Boat oculi survivals», JRAI 48: 289-348.

HORNELL, J. Q. (1943): «The Prow of the Ship, Sanctuary of the tutelary Deity», JRAI 43: 121-128.

KOUTSOUFLAKIS, G. (1999): «Ship emblems and akrostolia in Aegean Bronze Age iconography: an analysis», in I. KILIAN-DIRLMEIER - M. EGG (eds.), Eliten in der Bronzezeit: Ergebnisse zweier kolloquien in Mainz und Athen, Monographien / Roemisch - Germanisches Zentralmuseum, Mainz, 133-149.

LEVI, D. (1945): «The dragon of Babylon in Crete?», AJA XILX: 270-280.

ΜΕΡΟΎΣΗΣ, Ν. (1998): «Οι εικονογραφικοί κύκλοι των ΥΜ ΙΙΙ λαρνάκων: οι διαστάσεις της εικονογραφίας στα πλαίσια των ταφικών πρακτικών», Αδημοσίευτη Διδακτορική Διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

PERSSON, A. (1942): The religion of Greece in Prehistoric times, Sather Lectures XVII, Berkeley - Los Angeles.

PETRAKIS, V. (2004): «Ship representations on Late Helladic III C pictorial pottery: some notes», Inferno Ix: 1-6.

PETRAKIS, V. (2014): «The religious significance of insects in the aegean Bronze age: three notes», in G. TOUCHAIS - R. LAfFFINEUR - F. ROUGEMONT (eds.), Physis. L’ environnement naturel et la relation home-milieu dans le monde égéen protohistorique. actes de la 14e Rencontre égéenne internationale, Paris, Institut National d’ Histoire de l’ Art, 11-14 Décembre 2012, Aegaeum 37, Liège - Austin, 525-529.

ΠΟΛΙΤΗΣ, Ν. (1975): «Λαογραφικά σύμμεικτα», τόμος Β., ακαδημία Αθηνών.

ΣΑΚΕΛΛΚΑΡΑΚΗΣ, Ι. (1972): «Ελεφάντινο πλοίο εκ Μυκηνών», ΑΕ, 179-216.

SEAGER, R. (1912): Explorations in the island of Mochlos, Boston - New York.

ΣΠΑΘΑΡΗ, Ε. (1955): Αρμενίζοντας στο χρόνο: το πλοίο στην ελληνική τέχνη, Αθήνα.

SVORONOS, J. N. (1914): «Stylides, ancres hierae, aphlasta, stoloi, akrostolia, emboli, proembola et totems marins», JIAN 4: 81-152.

ΤΣΟΥΝΤΑΣ, Χ. (1899): «Κυκλαδικά», ΑΕ, 73-134.

ΘΩΤΙΑ, Θ. Μ. (2001): «Παραστάσεις πολεμικών πλοίων 12ος - 8ος αι. π.X.», σεμινάριο στο πλαίσιο του Α κύκλου του Μεταπτυχιακού προγράμματος του Τμήματος Ιστορίας - Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.

WACHSMANN, S. (1996): «Bird-head devices on Mediterranean ships», in TZALAS H. (ed.), Tropis IV. Proceedings of the fourth international symposium on ship construction in antiquity», Athens, 28-31 August 1991, Athens, 539-572.

WASHMAN, S. (1981): «The ships of the Sea Peoples», IJNA 10.3: 187-220.

ZIMBONE, A. (2011): «Γοργόνες, Νεράιδες, Σειρήνες και άλλα θαλάσσια πλάσματα στην κρητική λαογραφική παράδοση», στο ΚΑΨΩΜΕΝΟΣ, Γ. Ε., Πεπραγμένα Ι Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου, τ. Γ4, Νεοελληνική Περίοδος, Χανιά 1-8 Οκτωβρίου 2006, Χανιά, 243-272.