Μινωικές αποθέσεις θεμελίωσης: τυπολογία - μορφολογία, περιεχόμενο και λειτουργία. Depósitos de fundación minoicos: tipología, morfología, contexto--contenido, interpretación.

Christina Papadaki

doi:10.25145/j.fortunat.2022.36.06

Christina Papadaki University of the Aegean

DOI: https://doi.org/10.25145/j.fortunat.2022.36.06

Palabras clave: Μινωική Κρήτη, μινωικός πολιτισμός, αποθέτες θεμελίωσης, τελετουργίες θεμελίωσης, Creta minoica, civilización minoica, ceremonias de fundación, rituales de fundación

Resumen

Το άρθρο εστιάζει σε ζητήματα τυπολογίας και ερμηνείας των μινωικών αποθέσεων θεμελίωσης και τις σχετικές μαγικοθρησκευτικές πρακτικές που σχετίζονται με την καθοσίωση των κτηρίων. Στο πλαίσιο αυτό, επιχειρούνται συγκρίσεις και παραλληλισμοί με τους αιγυπτιακούς και μεσοποταμιακούς κτηριακούς αποθέτες καθώς το έθιμο της τελετουργικής θεμελίωσηςτων οικοδομημάτων καταγράφεται σε όλουςτους προϊστορικούς πολιτισμούς της Μεσογείου και της Εγγύς Ανατολής.

El artículo se basa en los depósitos de fundación minoicos, centrándose en temas como tipología, contenido, contexto e interpretación. Como señala Hunt (2006: 128), «Los rituales de fundación no eran prácticas de culto aisladas, sino que pertenecían a una koiné de culto que existió en todo el Mediterráneo antiguo». Parece que las ceremonias de ‘fundación’ están conectadas con la iniciación y consagración de la vida de un edificio, por lo general a través de prácticas “religiosas” y “mágicas” que incluyen el entierro ritual e integración de ofrendas de sacrificio en el cuerpo del edificio para su perdurabilidad, protección y prosperidad.

Citas

αικατερινιδησ, γ. (1979): Νεοελληνικές Αιματηρές Θυσίες. Λειτουργία - Μορφολογία - Τυπολογία, λαογραφία παράρτημα αριθμ. 8, αθήνα.

BEILKE-VOIGT, I. (2005): The “sacrifice” in the archaeological record. Studies on the so-called foundation deposits, ritual deposition and burials on prehistoric and early historic settlements in northern Germany and Denmark, Berliner archäologisches Forschungen 4.

BETANCOURT, P. P. (1990): Kommos II. The Final Neolithic through MM III Pottery, Princeton.

BOULOTIS, C. (1982): «Ein Grundungsdepositums im Minoischen Palast von Kato Zakros. Minoisch-Mykenische Bauopfer», Archäologisches Korrespondenzblatt 12: 153-166.

BURKERT, W. (1992): The Orientalizing Revolution: Near Eastern influence on Greek culture in the Early Archaic Age, translated by U. E. PINDER and W. BURKERT, Harvard University Press, Cambridge, Mass.

BURKERT, W. (1993 [1977]): Αρχαία ελληνική θρησκεία. Αρχαϊκή και Κλασική εποχή, καρδαμίτσας, αθήνα.

CADOGAN, G. (1977): «Pyrgos, Crete, 1970-1977», Archaeological Reports 24: 70-84.

CARINCI, F. (2001): «La casa a sud della rampa e il Medio Minoico iii a Festòs, in i cento anni dello Festòs (Roma, 13-14 dicembre 2000)», Atti dei convegni lincei, Roma.

CATLING, E. A. - CATLING H. W. - SMYTH D., (1979): «Knossos 1975: Middle Minoan III and Late Minoan I Houses by the acropolis», BSA 74: 1-80.

CAUVIN, J. (2004): Γέννηση των θεοτήτων, γέννηση της γεωργίας. Η επανάσταση των συμβόλων στην Νεολιθική εποχή, μετάφραση πρεΒε σοφία, πανεπιστημιακές εκδόσεις κρήτης.

δεληγιαννη, E. E. (2006): «το κτήριο 4 στο φουρνί αρχανών», στο ε. ταΜπακακη - a. καλουτσακησ (επιμ.), Πεπραγμένα Θ΄ Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου (ελούντα 1-6 οκτωβρίου 2006), A2, ηράκλειο, 297-307.

δηΜοπουλου, N. (2005): Το αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, κοινωφελές Ίδρυμα ι.σ. λάτση, αθήνα.

DRIESSEN, J. - MACDONALD, C. F. (1997): The Troubled island: crete before and after the Santorini Eruption, Aegaeum 17, Université de Liège, Liège.

DRIESSEN, J. (2010): «Spirit of Place. Minoan Houses as Major actors», in D. J. PULLEN (ed.), Political Economies of the Aegean Bronze Age, Oxford, 35-65.

ELLIS, R. W. (1968): Foundation Deposits in Ancient Mesopotamia, Yale University Press, New Haven- London.

EVANS, A. J. (1902-1903): «The Palace of Knossos», BSA 9: 1-153.

EVANS, A. J. (1928): The palace of Minos at Knossos, II, parts 1 & 2, Macmillan, London.

FURTWÄNGLER, A. E. - KIENAST, H. J. (1989): Samos. Der Nordbau im Heraion von Samos, in Kommission bei R. HABELT, Bonn.

GALLIS, J. K. (1985): «A late Neolithic foundation offering from Thessaly», Antiquity, 59 (225): 20-29.

GARFINKEL, Y. (1994): «Ritual Burial of Cultic Objects: The earliest evidence», Cambridge Archaeological Journal 4 (2) (October): 159-188.

GESELL, G. (1985): Town, Palace and House cult in Minoan Crete, (SIMA 67), Göteborg.

GIRELLA, L. (2007): «Forms of commensal politics in Neopalatial Crete», Creta Antica 8: 135-167.

GIRELLA, L. (2007-2008): «A view of MMiiia at Phaistos: pottery production and consumption at the beginning of the Neopalatial period», Aegean Archaeology 9: 49-89.

GRAF, F. (2004): Η Μαγεία στην ελληνορρωμαϊκή αρχαιότητα, α. χανιωτησ (επιμέλεια), γ. Μυλωνοπουλοσ (μετάφραση), πανεπιστημιακές εκδόσεις κρήτης.

HATZAKI, E. (2009): «Structured deposition as ritual action at Knossos», in A. L. D’AGATA - A. VAN DE MOORTEL (eds.), Archaeologiesof cult. Essays on Ritual and cult in Crete in Honor of Geraldine C. Gesell, Hesperia Supplement 42, American School of Classical Studies at Athens, Princeton, 19-30.

HERVA, V. P. (2005): «The Life of Buildings: Minoan Building Deposits in an ecological Perspective», Oxford Journal of Archaeology 24: 215-27.

HOCK; G. (1905): Griechische Weihegebräuche. H. Stürtz, Würzburg.

HOOD, S. (1997):«The Magico-Religious Background of the Minoan ‘villa’», in R.HÄGG (ed.), The Function of the ‘Minoan villa’, Stockholm, 105-116.

HUNT, G. R. (2006): Foundation Rituals and the culture of Building in Ancient Greece [Ph.D.], University of North Carolina at Chapel Hill.

κακριδησ, ι. θ. (2013): Ελληνική Μυθολογία, τ. γ. αθήνα.

καντα, a. (2018): «το θρησκευτικό κέντρο της πόλης της κνωσού και η διαχρονική του λατρεία», στο Κρήτη: Αναδυόμενες πόλεις: Άπτερα, Ελεύθερνα, Κνωσός, Αθήνα, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, 250-265.

καρετσου, a. (1974): «ιερό κορυφής γιούχτα», Πρακτικά της εν Αθήνας Αρχαιολογικής Εταιρείας, 228-239.

KARETSOU, A. (2012): «Two Stone Kernoi from the Juktas Peak Sanctuary», with a contribution by R. D. G. EVELY, in E. MANTZOUANi - P. P. BETANCOAURT (eds.), Philistor: Studies in Honor of Costis Davaras, Prehistory Monographs 36, INSTAP Academic Press, Philadelphia, 81-96.

KNAPPETT. C. - CUNNINGHAM, T. F. (2012): Block M at Palaikastro: The Proto and Neopalatial Town. Excavations 1986-2003, British School at Athens, London.

KOEHL, R. B. (2006): Aegean Bronze Age Rhyta, INSTAP Academic Press, Philadelphia.

LA ROSA, V. (2002): «Liturgie domestiche e/o depositi di fondazione? vecchi e nuovi dati da Festòs e Haghia Triada», Creta Antica 3: 13-49.

LÁSZLÓ, A. (2000): «Some data on house-building techniques and foundation rites in the ariuşd-Cucuteni culture», Studia Antiqua et Archaeologica vii: 245-253 [Iaşi,].

LAWSON, J. C. (1964): Modern Greek Folklore and Ancient Greek Religion: A Study in Survivals, University Books, New York.

LEVI, D. (1976): Festòs e la civiltà minoica, ii, 2, Roma.

MACDONALD, C. (1990): «Destruction and construction in the palace at Knossos: LM iA-B», in D. A. HARDY - A. C. RENFREW (eds.), Thera and the Aegean World, Vol. III, London.

MACGILLIVRAY, S. - SACKETT, H. - DRIESSEN, J. (1999): «‘Aspro Pato» a Lasting Liquid Toast from the Master-Builders of Palaikastro to their Patron», in P. P. BETANCOURT et al. (eds.) Meletemata: Studies in Aegean Archaeology Presented to Malcolm. H. Wiener as He Enters his 65th Year, Université de Liège and University of Texas at Austin, Liège - Austin, Vol. 2, 465-467.

MAKKAY, J. (1979): «Foundation sacrifices in Neolithic houses of the Carpathian Basin», in Valcamonica Symposium iII. The Intellectual Expressions of Prehistoric Man: Art and Religion, 157-167.

Μαρινατοσ, σπ. (1930-1931): «δύο πρώιμοι μινωικοί τάφοι εκ Βορού Μεσαράς», Αρχαιολογικόν Δελτίον, 137-170.

MARINATOS, N. (1986): Minoan sacrificial ritual, Stockholm.

Μαυρουδη, N. (2004): «προσεγγίσεις της οικιακής αρχιτεκτονικής στην κρήτη κατά τη νεοανακτορική περίοδο: το παράδειγμα του σπιτιού ii στον πετρά σητείας», Μεταπτυχιακή εργασία. πανεπιστήμιο κρήτης (ρέθυμνο).

MILLER, S. G. (1981): «Excavations at Nemea, 1980», Hesperia 50: 45-67.

MONTET, P. (1960): «Le rituel de fondation des temples», Comptes rendus des séances de l’ Académie des Inscriptions et Belles-lettres, 104e année, 172-180.

ΜουτΖαλη, a. (2014): «πειρατές από το αλγέρι, ο γατοφάγος και το γεφύρι της Άρτας», https://www.archaiologia.gr/blog/2014/03/31.

ΜουτΖαλη, a. (2016): «πειρατές από το αλγέρι, ο γατοφάγος και το γεφύρι της Άρτας», Αρχαιολογία και Τέχνες 121 (αύγουστος): 63-71.

Μπουλωτησ, x. (1985): «Μινωικοί αποθέτες θεμελίωσης», Πεπραγμένα Ε΄ Κρητολογικού Συνεδρίου, (Άγιος νικόλαος 1981), ηράκλειο, τ. α΄, 248-257.

MÜLLER-ZEIS, R. (1994): Griechische Bauopfer und Gründungsdepots [Ph.D.], Universität des Saarlandes.

NAKAMURA, C. (2004): «Dedicating magic: Neo-Assyrian apotropaic figurines and the protection of Assur», World Archaeology 36: 11-25.

NAKAMURA, C. (2008α): «Mastering matters: magical sense and apotropaic figurine worlds of Neoassyria», in L. MESKELL (ed.), Archaeologies of Materiality, Malden Ma, 18-45.

NAKAMURA, C. (2008β): The matter of magic: figuring memory and protection in Neo-Assyrian apotropaic figurine rituals (first millennium Bc) [Ph.D. diss.], Columbia University.

NILSSON, M. P. (1955): Geschichte der griechischen Religion Handbuch der Altertumswissenschaft, Beck, Munich.

PANAGIOTAKI, M. (1998): «The vat Room Deposit at Knossos: The unpublished Notes of Sir Arthur Evans», BSA 93: 167-184.

PANAGIOTAKi, M. (1999): The central Palace Sanctuary at Knossos, The British School at Athens, London.

παπαγεωργοπουλου, Ζ. (2004):«Έθιμα λαϊκής οικοδομικής», Πρίσμα 13, https://docplayer.gr/7318431- ethima-laikis-oikodomikis.html, https://www.k4station.gr/post/έθιμα-λαϊκής-οικοδομικής.

παπαδακη, χ. (2014): Αποθέτες κεραμεικής: εννοιολογικός προσδιορισμός, τρόποι σχηματισμού, τυπολογία και σημασία για τη λειτουργία της ζωής των κοινοτήτων κατά τη 2η χιλιετία π.Χ. στην Κρήτη [αδημοσίευτη dιδακτορική διατριβή], εθνικό και καποδιστριακό πανεπιστήμιο αθηνών.

παπαδακη, χ. (2017): «στιγμές στον χρόνο: συζητώντας για της μινωικούς αποθέτες θεμελίωσης», Θέματα Αρχαιολογίας 1(2): 224-235.

παπαδακη, χ. (2018α): «αποθέτες θεμελίωσης: εννοιολογικός προσδιορισμός και σημασία για τη λειτουργία της ζωής των κοινοτήτων κατά τη 2η χιλιετία π.χ.», στο e. γαΒριλακη (επιμ.), Πεπραγμένα ΙΑ Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου, ρέθυμνο 2011, α1.1, ρέθυμνο, 375-385.

παπαδακη, χ. (2018β): «δωμάτια με πεσσό και αποθέσεις θεμελίωσης: προκαταρκτικές παρατηρήσεις», Θέματα Αρχαιολογίας 2.1 (ιανουάριος - απρίλιος): 88-101. παπαθωΜασ, γ. (2015): Εισαγωγή στο κανονικό δίκαιο και την κανονική οικονομία, εκπα, θεολογική σχολή, αθήνα.

PELON, O. (1986): «Un dépot de fondation au palais de Malia»; BcH 110: 3-19.

πλατων, λ. (2005): «αινιγματικό χάραγμα από τις ανασκαφές της 4ης ε.Β.α. στο εμπορικό λιμάνι της ρόδου», Δωδεκανησιακά Χρονικά τ. ιθ΄: 370-390 [ρόδος].

πλατων, N. (1979): «ανασκαφή Ζάκρου», Πρακτικά της εν Αθήνας Αρχαιολογικής Εταιρείας, 282-322.

POPHAM, M. R. (1984): The Unexplored Mansion at Knossos, v. i & ii, BSa Supplement 17, London.

ρεθεΜιωτακησ, γ. (1999): «γαλατάς» Αρχαιολογικό Δελτίο, 851.

RUPP, W. D. - TSIPOPOULOU, M. (1999): «Conical cup concentrations at Neopalatial Petras: a case for a ritualized reception ceremony with token hospitality», in P. P. BETANCOURT - V. KARAGEORGHIS - R. LAFFINEUR - W. D. NIEMEIER. (eds.), Meletemata. Studies in Aegean Archaeology Presented to Malcolm Wiener as He Enters His 65th Birthday (Aegeum 20), Liege, 729-739.

RUTKOWSKI. B. (1986): The cult Places of the Aegean, New Haven - London.

σακελλαρακησ,γ.-σαπουνα -σακελλαρακη,ε.(1997):Αρχάνες: Μια νέα ματιά στη μινωική Κρήτη, αθήνα.

σκουτερη-διδασκαλου, ε. (2011): «κατά συνθήκην και εκ συναρπαγής», στο Μαγεία και μεταφυσικός κόσμος. Πρακτικά ημερίδας, 19 Δεκεμβρίου 2009, οργάνωση Μουσείο ελληνικής λαϊκής τέχνης και φίλοι Μουσείου ελληνικής λαϊκής τέχνης, αθήνα, 45-56.

SOLES, J. S. (1992): The Prepalatial cemeteries at Mochlos and Gournia and the House Tombs of Bronze Age Crete, Hesperia Supplement 24, Princeton.

SÜEL, A. - SOYSAL, O. (2007): «The Hattian-Hittite foundation rituals from Ortaköy (i)», Anatolica 33: 1-22.

TODARO, S. (2009): «The latest Prepalatial period and the foundation of the first palace at Phaistos: a stratigraphic and chronological re-assessment», Creta Antica 10 (1): 105-145.

TOURNAVITOU, I. (2009): «Does Size Matter? Miniature Pottery vessels in Minoan Peak Sanctuaries» in a. L. D’AGATA - A. VAN DE MOORTEL (eds.), Archaeologies of cult. Essays on Ritual and cult in Crete in Honor of Geraldine C. Gesell, Hesperia Supplement 42, American School of Classical Studies at Athens, Princeton, 213-230.

TSOUPAROPOULOU, C. (2016): «Deconstructing textuality, reconstructing materiality», in T. E. BALKE - C. TSOUPAROPOULOU (eds.) , Materiality of writing in early Mesopotamia, Deutsche Forschungsgemeinschaft, De Gruyter, 257-275.

WHITELAW, T. (2000): «Άωτα κύπελλα» / «λοπάδια και κύπελλα», στο α. καρετσου - Μ. ανδρεαδακηΒλαΖακη - N. παπαδακησ (επιμ.), Κρήτη - Αίγυπτος. Πολιτισμικοί δεσμοί τριών Χιλιετιών, ηράκλειο, 198-199.